74-ամյա Լուսիկ Հակոբյանը ամեն տարվա պես սկսել է բերքահավաքը։ Վերջին տարիներին գյուղում նվազել է բերքատվությունը, ինչը գյուղացիները կապում են սակավաջրության հետ։ Ոռոգման ջրի բացակայության և կլիմայական փոփոխությունների պատճառով Սյունիքի մարզի Հարժիս գյուղում և հարակից մյուս բնակավայրերում գյուղատնտեսությունը տուժում է։ Բնակիչների խոսքով՝ այս տարի սեզոնային անձրևներ գրեթե չեն եղել, իսկ ջերմաստիճանն ամեն տարվա պես նախորդից բարձր է եղել։
«Անձրևը պիտի շատ գա, որ բերքատվությունը լավ լինի։ Էս տարի բերքատվությունը լավ չէր։ Անցած տարի ավելի լավ էր, նախանցած տարի էր լավ։ Ամեն տարի ավելի շատ գումար ենք ներդնում, բայց գնալով փոխանակ լավանա, ավելի քիչ բերք ենք հավաքում»,- ասում է Լուսիկ Հակոբյանը։
Լուսիկ Հակոբյանը իրենց տնամերձում
Հարժիս գյուղի բնակիչ Քրիստինե Հովսեփյանն էլ ցույց է տալիս տնամերձում աճեցված կարտոֆիլն ու նշում, որ Հարժիսում այլևս նպաստավոր չէ կարտոֆիլ աճեցնելը։ Անձևների ու խոնավության պակասից փոխվել են և՛ կարտոֆիլի չափսերը, և՛ համը։
«Կարտոֆիլը ծաղկման շրջանում խոնավության կարիք ունի, բայց ստեղ էնքան տաք ա լինում, որ կարտոֆիլը փափուկ ա լինում հողից հանելուց. ոնց որ հողի մեջ եփած լինի։ Էն ժամանակ համ շատ էր լինում, համ էլ մեծ։ Հիմա հազարից մեկ ա մեծ լինում, հիմնականում մանր են»։
Կարտոֆիլի չափսը՝ նախկինում ու հիմա
Այս գյուղում կլիմայի փոփոխություններն իրենց մաշկի վրա ամենաշատը զգում են կանայք. այգու աշխատանքը նրանց է վերապահված։ Տղամարդկանց մի մասը արտագնա աշխատանքի է մեկնել։
«Գյուղում հիմնականում կանայք են անում բոստանի գործը։ Այգու գործը շատ եմ սիրում, բայց որ ոռոգման ջուր չունենք, շատ վատ է։ Մնացել ենք անձրևի հույսին, որ գա ու ջրի»,- նշում է Հովսեփյանը։
Կանայք ջուրը պարբերաբար ամբարում են հին վաննաներում, իսկ ով էլ ունի՝ պլաստմասսայե կամ երկաթե բաքերում, և ջրում այգին։
.jpg)
Ջուր ամբարելու համար նախատեսված բաք
Գյուղի վարչական ղեկավար Մհեր Թարխանյանը շեշտում է՝ խնդիրը միայն Հարժիսում չէ։ Սյունիքի մարզի բոլոր գյուղերում բնակիչները բախվում են կլիմայի փոփոխության պատճառով առաջացած վնասներին։
«Դեպի տաքացում ա գնում, դա բոլոր բնակիչներն էլ կհաստատեն։ Դե, ոռոգման ջուր չունենք, էդ էլ հարցն ավելի ա բարդացնում։ Որ պիտի սեպտեմբերին արդեն անձրևներ գար, չի եկել, դրա պատճառով էսօրվա ցանածները լրիվ չոր հող ա, հլը ոչ մի կանաչ դուրս չի եկել»,- ասում է վարչական ղեկավարը։
Անհանգստացնող է Արարատի և Արմավիրի մարզերում ստորերկրյա ջրերի վիճակը
Հայաստանը կլիմայի փոփոխության հանդեպ ունի բարձր ռիսկայնություն, մեծ զգայունություն և հարմարվողականության սահմանափակ կարողություններ: Կլիմայի փոփոխությամբ պայմանավորված՝ սպասվում է ջերմաստիճանի շարունակական բարձրացում, իսկ գյուղատնտեսության, ոռոգման ոլորտներում՝ բերքատվության նվազում և ոռոգման պահանջարկի մեծացում։ Հաշվի առնելով կլիմայի փոփոխության նկատմամբ ջրային ռեսուրսների խոցելիությունն ու հարմարվողականությունը՝ պետք է ավելի մեծ ուշադրություն դարձնել ստորերկրյա ջրերին և ջրամբարներին։
Արարատի մարզի ստորերկրյա ջրերը Կենտրոնական Հայաստանի խմելու ջրամատակարարման միակ հեռանկարային ջրաղբյուրն են: Հանրապետության տարածքում հատկապես անհանգստացնող է Արարատի և Արմավիրի մարզերում ստորերկրյա ջրերի վիճակը: Շրջակա միջավայրի նախարարության ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզվել է, որ գերշահագործման հետևանքով իջնում է ստորերկրյա ջրերի մակարդակը, ինչն էլ առաջացնում է խմելու և ոռոգման ջրի հասանելիության հարց, բացի այդ, փոխվում է նաև ստորերկրյա ջրերի որակական կազմը։
Ըստ գերատեսչության տվյալների՝ վերջին 9 տարում ջրի տարեկան ելքերի նվազման միտում է դիտվում նաև 9 հիդրոլոգիական դիտակետերում։
Դիտարկված 5 ջրամբարներում՝ Ախուրյանի, Արփի լճի, Ապարանի, Ազատի, Մարմարիկի, 10 տարվա ընթացքում միայն առանձին տարիների է դիտվել ջրամբարների լրիվ ջրալցվածություն։
Կլիմայի փոփոխությունը կարող է զգալիորեն փոխել գետային հոսքի սեզոնային տատանումները, որոնք ազդեցություն են ունենում նաև ջրի ամբարման հնարավորությունների վրա: Ըստ շրջակա միջավայրի նախարարության կանխատեսումների՝ մինչև 2100-ը հնարավոր է գետային հոսքի շուրջ 39 տոկոս նվազում:
Կարծիքները տարբեր են. ջրաբանը այլ պատճառներ է առանձնացնում
Ջրաբան Մարտին Գրիգորյանը, սակայն, չի կիսում նախարարության ու բնակիչների կարծիքը։ Ըստ նրա՝ Հայաստանում խմելու և ոռոգման ջրի խնդիրը կապված չէ կլիմայի փոփոխության հետ, այլ՝ ջրային ռեսուրսների սխալ կառավարման։
«Եղել է տարի, որ տեղումներ քիչ են եղել, եղել է տարի, որ շատ են եղել, բայց դա կլիմայի փոփոխության արդյունք չէ։ Դրանք ժամանակավոր փոփոխություններ են. ընդհանուր վիճակը պահպանվում է։ Ինքս բացառում եմ, որ առաջիկայում ջրի սակավություն կարող է լինել»։
Ջրաբանի խոսքով՝ Հայաստանը ջրով ինքնաբավ երկիր է։ Կան որոշ վայրեր, որտեղ առկա է սակավաջրություն, սակայն դա լուծելի խնդիր է։
Նախարարությունը հավաստիացնում է, որ կլիմայի փոփոխության հետևանքով բնակչությանը և տնտեսությանը հասցվող վնասները նվազեցնելու համար տարվում են աշխատանքներ։ Առաջիկայում նախատեսվում է հիդրոլոգիական 14 նոր դիտակետի, օդերևութաբանական 5 նոր ինքնաշխատ կայանի կառուցում և ժամանակակից սարքավորումներով արդիականացում, ջրամատակարարման հասանելիության տեսանկյունից խոցելի բնակավայրերում սանիտարահիգիենիկ պայմանների հասանելիության ապահովում, ինչպես նաև հիմնական 6 ջրամբարների մոտ կառուցման համար տեխնիկատնտեսական ուսումնասիրության իրականացում և շինարարական աշխատանքների մեկնարկ։
.jpg)
Ջրաբանը խնդրի այլ լուծում է առաջարկում. հանրապետության ջրային ռեսուրսները խելացի կառավարել, պահպանել, ամբարել և լավ ջրային ցանց ստեղծել, որ կորուստները շատ չլինեն։
«Գետերի հոսքը առատ է լինում գարնանը։ Տարվա առատ ժամանակ չենք ամբարում, որ հետո օգտագործենք, իսկ երբ գետերը սակավաջուր են դառնում, ասում ենք՝ ջուրը չի բավականացնում»,- ավելացնում է ջրաբանը։
Հայաստանի Հանրապետության ջրային ռեսուրսները խոցելի են կլիմայի փոփոխության նկատմամբ, ուստի ջրային ռեսուրսների ոլորտում կլիմայի փոփոխության հարմարվողականությանն ուղղված գործողությունների համակարգված իրականացումն անհրաժեշտ է կլիմայի փոփոխության հետևանքով բնակչությանը և տնտեսությանը հասցվող վնասները նվազեցնելու համար:
Նյութը պատրաստվել է «Հարմարվողականության ազգային ծրագիր Հայաստանում» (ՀԱԾ) ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագիր-Կանաչ կլիմայի հիմնադրամ ծրագրի շրջանակում հանրային լրագրության ակումբի կողմից իրականացվող «Դիմակայե՛նք կլիմայի փոփոխությանը» լրագրողական նյութերի մրցույթի շրջանակում։ Նյութում արտահայտված տեսակետներն ու կարծիքները հեղինակինն են և պարտադիր չէ, որ ներկայացնեն ՄԱԶԾ-ի և Կանաչ կլիմայի հիմնադրամի տեսակետները:
Հեղինակ՝ Լուսինե Գրիգորյան