«Ցեղասպանություն» երևույթը այօր միայն պատմական փաստ ու ժառագություն չէ, դա վտանգ ու սպառնալիք է, որ կախված է աշխարհի տարբեր տարածաշրջաններում. ցեղասպանության կանխարգելումն այսօր իրական խնդիր է մասնավորապես մեր տարածաշրջանում՝ արձանագրել է վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Երևանում անցկացվող «Ընդդեմ ցեղասպանության հանցագործության» 4-րդ գլոբալ ֆորումի ժամանակ: Ցեղասպանությունն այսօր պոտենցիալ սպառնալիք է Արցախի բնակչության համար, և հակառակ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության, որի մեխանիզմները պետք է պաշտպանեին արցախահայությանը ցեղասպանությունից, օր օրի վտանգն ավելի առարկայական է դառնում: Վարչապետը օրինակներ է բերում. 2021-ին ադրբեջանցի դիպուկահարը սպանեց արցախցի գյուղատնտեսի, ադրբեջանական զինուժը ռուս խաղաղապահների պատասխանատվության գոտի ներխուժեց և, զուգահեռ, գիշերային ժամերին լուսարձակներով հայկական գյուղերն էր լուսավորում, բարձրախոսով կրոնական կոչեր ու գյուղը լքելու սպառնալիքներ էր հնչեցնում:
ԼՂ-ՈՒՄ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒՄՆ ԱՌԱՐԿԱՅԱԿԱՆ Է ԴԱՌՆՈՒՄ
Նիկոլ Փաշինյան (ՀՀ վարչապետ) - Պիտի արձանագրեմ, որ, ցավոք, այդ գործողություններն առանձին կամ մեկուսացված գործողություններ չեն: Եվ այսօր մենք տեսնում ենք հետևողական գործողություններ, որոնք ավելի ու ավելի առարկայական են դարձնում մտավախությունները, որ Ադրբեջանը Լեռնային Ղարաբաղում իսկապես ցեղասպանություն է կազմակերպում, նախապատրաստում: Եվ այս առումով պիտի ընդգծեմ այն սադրանքները, որոնք տեղի են ունենում, մասնավորապես, Լաչինի միջանցքում: Ոմանք փորձում են Լաչինի միջանցքը զուգահեռել տարածաշրջանում գոյություն ունեցող այլ կոմունիկացիաների կամ հնարավոր վերագործարկվելիք կամ կառուցվելիք կոմունիկացիաների հետ, բայց պիտի ընդգծեմ, որ Լաչինի միջանցքը հենց ցեղասպանության կանխարգելման միջանցք է, որովհետև՝ փակել այս միջանցքը, դադարեցնել այս միջանցքի գործողությունը, նշանակում է, ըստ էության, Լեռնային Ղարաբաղի հայությանը դատապարտել ցեղասպանության՝ երեք տարբեր սցենարներով:
Սցենարներից առաջինը Արցախի հայաթափումն է, որի մոդելը Հադրութն է. պատերազմից հետո այնտեղ հայեր չեն բնակվում: Վարչապետը հիշեցնում է, որ մինչև օրս այդ տարածք չեն կարողանում մտնել նաև ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գլխավոր հանձնակատարի գրասենյակի ներկայացուցիչները: Երկրորդ սցենարը ինքնության կորուստն է: Վառ ապացույցը՝ Լեռնային Ղարաբաղի տեղանունների և պատմամշակութային հուշարձանների դեմ Ադրբեջանի պայքարն է: Վարչապետը ինքնության դեմ պայքար է որակում այն փաստը, որ Ադրբեջանը միջազգայնորեն ճանաչված հայկական պատմամշակութային հուշարձանները փորձում է ներկայացնել որպես այլ ծագում ունեցող՝ մաքրելով հայկական որմնագիր արձանագրությունները: Սցենարներից երրորդը ֆիզիկական ոչնչացումն է, որի ապացույցներից է գյուղատնտեսական աշխատանք իրականացնող քաղաքացիական անձանց թիրախավորումը, 44-օրյա պատերազմի ընթացքում խաղաղ բնակավայրերը և բնակիչներին ռմբակոծելը:
Նիկոլ Փաշինյան - Իմ համոզմամբ, այնուամենայնիվ, ցեղասպանության կանխարգելման ամենակարևոր գործիքը երկխոսությունն է և համագործակցությունը, այդ թվում՝ Բաքվի և Ստեփանակերտի միջև: Եվ մենք մեր արտաքին քաղաքական գործընթացում սա շատ կարևոր ենք համարում: Ադրբեջանը, ընդ որում՝ ամբողջ աշխարհին, ամենատարբեր առիթներով ի ցույց է դնում, թե իրենք պատրաստ ենք ապահովելու Լեռնային Ղարաբաղի հայության իրավունքները և անվտանգությունը, բայց միջազգային հարթակներում հնչող այդ նախադասության հասցեատերը, կարծես, միջազգային հանրությունն է և ոչ առաջին հերթին այն մարդիկ, ովքեր այդ նախադասության շահառուն են: Այդ նախադասությունն Ադրբեջանի կողմից հասցեագրվում է միջազգային հանրությանը, բայց չի հասցեագրվում Լեռնային Ղարաբաղի հայությանը: Եվ մենք կարծում ենք, որ այդ ուղերձն իրական կլինի, երբ այն լսելի դառնա Ստեփանակերտում, Լեռնային Ղարաբաղում, Լեռնային Ղարաբաղի հայության շրջանում:
ԱՏԵԼՈՒԹՅԱՆ ԲԱՑԱՌՈՒՄԸ՝ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԿԱՆԽԱՐԳԵԼՄԱՆ ՆԱԽԱՊԱՅՄԱՆ
Վարչապետը համոզված է՝ ցեղասպանության կանխարգելման առաջին նախապայմանը մեր տարածաշրջանում ատելության խոսքը կանխարգելելը ու վերջնարդյունքում բացառելն է:
Նիկոլ Փաշինյան - Ցեղասպանության կանխարգելման ամենակարևոր գործիքներից մեկը, կարծում եմ, այն է, որ մենք ուղիղ պաշտոնական մակարդակում ասենք, որ ընդունում ենք, ընդգծում ենք, որ մենք պիտի, օրինակ՝ այդ թվում Հայաստանում, դադարեցնենք մարդկանց, այդ թվում՝ քաղաքական մրցակիցներին կամ հակառակորդներին վիրավորելու համար օգտագործել ուրիշ ազգի անուն:
Փաշինյանն ընդգծում է՝ Հայաստանում մեկին ամենասուր կերպով խոցելու համար ասում են թուրք:
Նիկոլ Փաշինյան - Մի մարդ, որը ձեզ հայտնի հանգամանքների բերումով բավականին շատ արժանացել է այդ հասցեագրմանը, ես ինձ վիրավորելու միտում ունեցող մարդկանց ուզում եմ ուղղակի ասել, դրանով իրենք ինձ ամենևին նախ չեն վիրավորում, որովհետև ես դա վիրավորանք չեմ ընդունում և ընկալում: Եվ ընդհանրապես, կարծում եմ՝ այս իրողությունների հետ մենք պետք է առերեսվենք և պետք է աշխատենք փոխել այս իրողությունը: Ադրբեջանում էլ կա այդ իրողությունը, մեկին վիրավորելու համար, նույնիսկ ամենավերջին հայհոյանքները, որոնք մեր տարածաշրջանում՝ Կովկասում, ունեն մահացու ազդեցություն, երբեմն այդքան էֆեկտիվ չեն գործում, երբ մեկին ասես հայ, օրինակ: Կարծում եմ, որ մենք պաշտոնական մակարդակում, կառավարությունների մակարդակում պետք է ընդունենք իրողությունը և ասենք, որ մենք այդ իրողության հետ հաշտ չենք և չենք ուզում, որ ազգությունների, ազգի անունը, որևէ ազգի անուն օգտագործվի որպես վիրավորանք: Եվ սա, կարծում եմ, հենց ցեղասպանության կանխարգելման կարևորագույն գործիք է:
Վարչապետն ասում է համամիտ է վերջերս Թուրքիայում հնչած մտքի հետ, որ տարածաշրջանի բոլոր երկրները, այդ թվում՝ Թուրքիան, Հայաստանը, Ադրբեջանն իրար կարիքն ունեն՝ անվտանգության ապահովման առումով:
Նիկոլ Փաշինյան - Եվ սա շատ կարևոր բանաձև է, որպեսզի մենք, ի վերջո, իմ նշած հարաբերությունների ռեժիմը փոխենք: Մենք պիտի մի բան հասկանանք՝ մենք ինչո՞ւ ենք այստեղ: Մենք այստեղ ենք կողք կողքի ապրելո՞ւ համար, թե՞ այստեղ ենք պարզապես ժամանակ ձգելու համար միմյանց կամ իրար ոչնչացնելու հարմար առիթը հասունացնելու նպատակով: Այսպիսի ենթատեքստ, այսպիսի ենթագիտակցություն առկա է մեր տարածաշրջանում՝ մի երկրում՝ ավելի շատ, մյուս երկրում՝ ավելի քիչ, մի երկրում դա ինստիտուցիոնալ մակարդակի է, մյուս երկրում սաղմնային մակարդակի է, բայց այս իրողությունները ժամանակ առ ժամանակ մենք տեսնում ենք:
Վարչապետը համոզմունք ունի՝ նոր տեխնոլոգիաները, որոնք մոտեցրել են ամենահեռավոր երկրները, պետք է կարողանան մոտեցնել նաև կողք կողքի տեղակայված երկրները: