Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման միջազգային մանդատ ունեցող միակ առաքելությունը՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբն այս շաբաթ վերջապես խոսեց՝ Երևանին և Բաքվին կոչ անելով վերսկսել բարձր մակարդակի քաղաքական երկխոսությունը՝ երկարաժամկետ խաղաղությանը նպաստող վստահության մթնոլորտ ստեղծելու համար: Ըստ էության գլխավոր ասելիքն էր՝ հակամարտությունը դեռ լուծված չէ ու ՄԽ-ն դեռ անելիք ունի:
ԱՄՆ-ն, Ռուսաստանն ու Ֆրանսիան ներկայացնող միջնորդները շեշտել էին, որ հատուկ ուշադրության է արժանի վերջնական համապարփակ և կայուն կարգավորումը՝ կողմերին քաջ հայտնի տարրերի և սկզբունքների հիման վրա: Խոսքն իհարկե ազգերի ինքնորոշման, ուժի և ուժի սպառնալիքի չկիրառման և պետությունների տարածքային ամբողջականության մասին է:
Ի՞նչ հեռանկար ունի երեք սկզբունքներից առնվազն մեկը՝ ուժի չկիրառումը խախտած երկրի հետ հետագա երկխոսությունն ու, պատերազմից հետո, ի՞նչ դերակատարում կարող է ստանձնել Մինսկի խումբը:
ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հայտարարությունն անսպասելի էր ճիշտ այնքան, որքան սպասելի էր։ Խնդիրն այն է, որ պատերազմին հաջորդած արդեն գրեթե կես տարվա ընթացքում Արցախյան հակամարտության կարգավորման միջնորդության մանդատն ունեցող միակ կառույցը, ըստ էության, անգործության էր մատնված՝ այն աստիճան, որ դա որոշ վերլուծաբանների թույլ էր տվել ենթադրել, որ համանախագահող երկրների տարաձայնություններն այնքան են խորացել, որ ֆորմատի վերականգնում կարող է և հնարավոր չլինել։
Միաժամանակ, սակայն, հակամարտության կողմերից առնվազն երկուսը՝ Երևանն ու Ստեփանակերտը, պատեհ բոլոր առիթներն օգտագործում էին՝ Մինսկի խմբին կոչ անելով ակտիվացնել գործունեությունը և վերջապես լծվել հակամարտության քաղաքական կարգավորման ուղիների փնտրտուքին։ Եվ սա այն դեպքում, երբ Բաքուն պարբերաբար հայտարարում էր, թե հակամարտությունն արդեն իսկ լուծում է ստացել և միջնորդական առաքելության, այդ թվում՝ Մինսկի խմբի կարիքն այլևս չկա։ Հայտարարությամբ եռանախագահները, փաստացի, ցույց տվեցին, որ գոնե այս հարցում համամիտ չեն Բաքվի հետ, և Ղարաբաղյան հակամարտությունը հեռու է կարգավորված համարվելուց։
«Հարկավոր են լրացուցիչ ջանքեր՝ դեռևս մնացած հարցերը լուծելու և երկարաժամկետ խաղաղությանը նպաստող փոխվստահության մթնոլորտ ստեղծելու համար: Դրանք ներառում են հարցեր, որոնք, մասնավորապես, վերաբերում են բոլոր ռազմագերիների և այլ ձերբակալվածների վերադարձին` միջազգային մարդասիրական իրավունքի դրույթներին համապատասխան, հակամարտության շրջանների արդյունավետ ականազերծման համար անհրաժեշտ բոլոր տվյալների փոխանակմանը, Լեռնային Ղարաբաղ մուտքի սահմանափակումների վերացմանը, այդ թվում` միջազգային մարդասիրական կազմակերպությունների ներկայացուցիչների համար, կրոնական և մշակութային ժառանգության պահպանմանը և պաշտպանությանը, ինչպես նաև հակամարտությունից տուժած համայնքների, մարդկանց միջև վստահության ամրապնդմանը»,- ասված է ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահների հայտարարության մեջ:
Սա, ըստ էության, պահանջ է՝ ուղղված, մասնավորապես Ադրբեջանին, քանի որ հենց Բաքուն է հրաժարվում վերադարձնել ռազմագերիներին և ամեն կերպ խոչընդոտում է Արցախ և Արցախի բռնազավթված տարածքներ միջազգային տարատեսակ առաքելությունների մուտքը։ Սրա հետ մեկտեղ, անհնար է չնկատել, և դա արդեն իսկ արել են շատերը, որ համանախագահների այս հայտարարության տեքստում ուղիղ հղում չկա միջազգային իրավունքի նորմերին, այն է՝ ուժի կամ ուժի սպառնալիքի չկիրառում, տարածքային ամբողջականության և ազգերի ինքնորոշման իրավունք։ Այս անգամ համանախագահները պարզապես հիշեցրել են բանակցությունների հիմքում դրված սկզբունքները և հակամարտող կողմերին առաջարկել են դրանց հիման վրա գնալ բանակցությունների։
«Կոչ ենք անում կողմերին առաջին հնարավորության դեպքում վերսկսել բարձր մակարդակի քաղաքական երկխոսությունը համանախագահների հովանու ներքո: Համանախագահները կրկնում են ուղղակի երկկողմ խորհրդատվություններ կազմակերպելու իրենց առաջարկը, որպեսզի կողմերը համատեղ վերանայեն և համաձայնեցնեն իրենց առաջնահերթությունները ներկայացնող կառուցվածքային օրակարգը՝ առանց նախապայմանների»,- ասված է ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահների հայտարարության մեջ:
Պաշտոնական Երևանի արձագանքը չուշացավ, և ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հայտարարության հենց հաջորդ օրը Հայաստանի արտգործնախարար Արա Այվազյանը խորհրդարանում հաստատեց բանակցությունները շարունակելու Երևանի հանձնառությունը՝ շեշտելով, որ, այնուհանդերձ, անհրաժեշտ է ձևավորել օրակարգ և նոր միայն խոսել ուղիղ երկխոսության մասին։
Մասնավորապես, Երևանը պնդել և պնդում է, որ միայն քաղաքական բանակցված կարգավորումը, որը հաշվի կառնի բոլորի իրավունքները և կորոշի Արցախի կարգավիճակը՝ հիմնված ինքնորոշման իրավունքի իրացման վրա, կարող է համարվել հակամարտության վերջնական կարգավորում: Ասել կուզի՝ Արցախը չի կարող լինել Ադրբեջանի կազմում, իսկ արդեն մյուս խնդիրների շուրջ կարելի է բանակցել։ Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանին, պաշտոնական Բաքուն հայտարարությանը բովանդակային արձագանք դեռ չի տվել, եթե որպես պատասխան չհաշվենք Իլհամ Ալիևի պնդումը, թե ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը կարող է օգտակար լինել հետկոնֆլիկտային որոշ հարցերի կարգավորման համար միայն, քանի որ հակամարտությունն այլևս գոյություն չունի։
Բաքվի այս համառությունը, ըստ էության, կարող է դառնալ այն հնարավորությունը, որն օգտագործելով հայկական կողմը կկարողանա հասնել Ադրբեջանի նկատմամբ ճնշումների ավելացմանը։
Սա հատկապես հավանական է, քանի որ մի կողմից Միացյալ Նահանգները, մյուս կողմից՝ Ֆրանսիան, Բաքվի հետ սեփական հաշիվներն ունեն՝ կապված պատերազմի ընթացքում հրադադար հաստատելու երկու մայրաքաղաքների ջանքերի և Բաքվի կողմից դրանց տապալման հետ։
Ինչ վերաբերում է երրորդ համանախագահողին՝ Ռուսաստանին, ապա, դատելով վերջին շրջանում նույն Ալիևի բավական նյարդային պահվածքից և Կրեմլին ու անձամբ Պուտինին ուղղված ոչ այնքան դիվանագիտական հայտարարություններից և մեղադրանքներից, Մոսկվայի ու Բաքվի հարաբերություններն այնքան էլ հովվերգական չեն, և բացառված չէ, որ դրանում իր մեծ դերակատարումն ունի Թուրքիան, որի հետ Ռուսաստանի տարաձայնությունները դառնում են ավելի ու ավելի ակնհայտ։