Fraser ինստիտուտը Կանադայում աշխատող լիբերալ (կլասիկ ազատական) ուղեղային կենտրոն է, որի «Աշխարհի տնտեսական ազատության» (Economic Freedom of the Wrold (EFW)) ցուցանիշն ամբողջական գնահատական է տալիս երկրի ինստիտուտների գործունեության և քաղաքականության իրականացման տնտեսական ազատության ուղղությամբ: Զեկույցում տեղ են գտել նաև Հայաստանի վերաբերյալ եզրակացություններ:
EFW-ի 2019 թ. տվյալներով՝ 165 երկիր բաժանվում են չորս կատեգորիաների՝ ամենաազատ (most free), ամենաանազատ (least free) և միջին երկու կատեգորիաներ, որոնք անվանվում են երկրորդ և երրորդ։ Հայաստանը դասակարգվում է ամենաազատ տնտեսությունների կատեգորիայում և զբաղեցնում է 15-րդ տեղը։ Առաջին տեղում Հոնկոնգն է, իսկ վերջինում՝ Վենեսուելան։
Հայաստանի գնահատականների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ բարելավվել են իրավական համակարգն ու սեփականության իրավունքը, ներառյալ դատական անկախությունը, անկողմնակալ դատարանները, սեփականության իրավունքի պաշտպանությունը, բարեվարքությունը և ոստիկանության վստահությունը։
Ըստ զեկույցի՝ Հայաստանը նաև բարելավել է կարգավորումների տիրույթը, ի թիվս այլոց՝ վարկային շուկայի, մասնավոր հատվածի վարկավորման, աշխատանքի ընդունման և նվազագույն աշխատավարձի, բիզնես կարգավորման, անկողմնակալ պետական կառավարման, հարկային համապատասխանության ծախսերի ոլորտները։
Մնացած ոլորտներում Հայաստանը գրանցել է տարբեր արդյունքներ:
Հարկ է նշել, որ հետխորհրդային երկրներից Ռուսաստանն զբաղեցնում է 100-րդ տեղը, Ղազախստանը՝ 55-րդը, Վրաստանը՝ 5-րդը և Ադրբեջանը՝ 121-րդը։
Ազատական շուկայական տնտեսություններից ԱՄՆ-ը զբաղեցնում է 6-րդ տեղը, Մեծ Բրիտանիան՝ 12-րդը, Ավստրալիան՝ 9-րդը, և Կանադան 14-րդը։
Համակարգված ազատական տնտեսություններից Գերմանիան զբաղեցնում է 22-րդ տեղը, Ֆրանսիան՝ 53-րդը, Նորվեգիան 37-րդ, իսկ Շվեդիան 38-րդ տեղում են։
2021 թ. զեկույցը վերաբերում է 2019 թ. տվյալներին՝ չներառելով քովիդ համավարակի ազդեցությունը։
Հայաստան
|
1980
|
1990
|
2000
|
2005
|
2010
|
2015
|
2019
|
Համառոտ
վարկանիշներ (վարկանիշ)
|
Վարկանիշ (աստիճան)
Վարկանիշ (տվյալներ)
|
Վարկանիշ (աստիճան)
Վարկանիշ (տվյալներ)
|
Վարկանիշ (աստիճան)
Վարկանիշ (տվյալներ)
|
Վարկանիշ (աստիճան)
7.55 (34)
Վարկանիշ (տվյալներ)
|
Վարկանիշ (աստիճան)
7.7 (25)
Վարկանիշ (տվյալներ)
|
Վարկանիշ (աստիճան)
7.78 (31)
Վարկանիշ (տվյալներ)
|
Վարկանիշ (աստիճան)
8.03 (15)
Վարկանիշ (տվյալներ)
|
1. Կառավարության չափը
|
|
|
8.12
|
8.73
|
8.59
|
7.87
|
7.83
|
Ա) Պետական ծախսեր/ Government consumption
|
|
|
|
8.16 (12.26)
|
7.72 (13.75)
|
7.54 (14.38)
|
7.94 (13)
|
Բ) Տրանսֆերտներ և սուբսիդավորում
|
|
|
|
8.33 (6.62)
|
8.05 (7.67)
|
7.75 (8.76)
|
7.86 (8.35)
|
Գ)Պետական ներդրում
|
|
|
8.32 (20.89)
|
10 (11.98)
|
9.37 (17.22)
|
10 (14.13)
|
9.3 (17.46)
|
Դ) Հարկային տոկոսադրույքի սահմանաչափը՝
|
|
|
|
8.5
|
9
|
5
|
5
|
Դ1. Եկամտահարկի սահմանաչափը
|
|
|
|
9
|
10 (20)
|
5 (36)
|
5(36)
|
Դ2. Եկամտահարկի և աշխատավարձի սահմանաչափերը
|
|
|
|
8
|
8 (26)
|
5 (36)
|
5 (36)
|
Ե) Պետական ակտիվների տիրապետում
|
|
3.63
|
7.92
|
8.66
|
8.84
|
9.07
|
9.07
|
2. Իրավական համակարգը և սեփականության իրավունքներ
|
4.13
|
4.68
|
5
|
5.59
|
5.57
|
5.46
|
6.3
|
Ա.Դատական անկախություն
|
4.59
|
4.51
|
3.63
|
3.58
|
4.01
|
4.32
|
4.99
|
Բ. Անկողմնակալ դատարաններ
|
4.59
|
4.65
|
3.68
|
3.79
|
4.04
|
4.16
|
5.76
|
Գ. Սեփականության իրավունքների պաշտպանություն
|
|
|
3.51
|
5.25
|
4.8
|
5.22
|
6.37
|
Դ. Ռազմական միջամտությունը իրավակարգին և քաղաքականությանը
|
|
6.67
|
6.67
|
5.83
|
5.83
|
5.83
|
5.83
|
Ե. Իրավական համակարգի ամբողջականությունը (բարեվարքություն-integrity)
|
4.41
|
4.7
|
4.55
|
4.49
|
4.36
|
4.33
|
5.79
|
Զ. Պայմանագրերի կատարման իրավական ապահովում
|
|
|
7.46
|
7.33
|
6.75
|
5.2
|
5.2
|
Է. Անշարժ գույքի վաճառքի կարգավորող ծախսեր
|
|
|
9.72
|
9.79
|
9.77
|
9.8
|
9.82
|
Ը. Ոստիկանության վստահելիություն
|
|
|
4.63
|
4.63
|
4.1
|
5.68
|
6.67
|
Գենդերային իրավունքների ճշգրտում (Gender Legal Rights Adjustment)
|
0.82
|
0.82
|
0.82
|
1
|
1
|
1
|
1
|
3.Հուսալի/կայուն գումար (Sound Money)
|
|
|
|
9.21
|
9.18
|
9.48
|
9.65
|
Ա. Դրամական աճ
ունենալու ազատություն
|
|
|
|
7.56 (12.2)
|
9.64 (1.82)
|
9.54 (2.32)
|
9.22 (3.91)
|
Բ. Գնաճի ստնադարտ շեղում
|
|
|
|
9.41 (1.48)
|
8.72 (3.21)
|
9.13 (2.16)
|
9.67 (0.83)
|
Գ. Գնաճ (վերջին տարիներին)
|
|
|
|
9.87 (0.64)
|
8.36 (8.18)
|
9.25 (3.73)
|
9.71 (1.44)
|
Դ. Արտարժույթով բանկային հաշիվներ
|
|
|
|
10
|
10
|
10
|
10
|
4. Համաշխարհային առևտրի ազատություն
|
|
|
|
7.35
|
7.99
|
8.61
|
8.53
|
Ա. Սակագներ
|
|
|
|
7.71
|
8.9
|
8.68
|
8.43
|
Ա1. առևտրային հարկերից եկամուտներ (առևտրի ոլորտ %)
|
|
|
|
9.37 (0.95)
|
9.15 (1.28)
|
8.87 (1.7)
|
8.99 (1.51)
|
Ա2. սակագնի միջին տոկոսադրույքը
|
|
|
|
9.4 (3)
|
9.44 (2.8)
|
8.78 (6.1)
|
8.74 (6.3)
|
Ա3. սակագնի ստանդարտ շեղում
|
|
|
|
4.36 (14.1)
|
8.11 (4.73)
|
8.39 (4.03)
|
7.56 (6.11)
|
Բ. Կանոնավոր առևտրի արգելքներ
|
|
|
|
5.16
|
6.6
|
7.3
|
7.5
|
Բ1. ոչ սակագնային առևտրի արգելքներ
|
|
|
|
5.31
|
5.25
|
6.14
|
5.69
|
Բ2. ներմուծման և արտահանման հետ կապված պահանջների պահպանման ծախսեր
|
|
|
|
5
|
7.95
|
8.47
|
9.32
|
Գ. Փոխանակման սակագները սև շուկայում
|
|
|
|
10
|
10
|
10
|
10
|
Դ. Կապիտալի և մարդկանց տեղաշարժվելու վերասկողություն
|
|
|
10
|
6.52
|
6.48
|
8.46
|
8.17
|
Դ1. ֆինանսական թափանցիկություն
|
|
|
10
|
10
|
10
|
10
|
8.35
|
Դ2. կապիտալի վերահսկողություն
|
|
|
|
8.46
|
8.33
|
5.38
|
6.15
|
Դ3. օտարազգիների այցելության ազատություն
|
|
|
|
1.1
|
1.11
|
10
|
10
|
5. Կարգավորում
|
|
|
|
6.9
|
7.28
|
7.38
|
7.82
|
Ա. Վարկային շուկայի կարգավորումներ
|
|
|
|
9.55
|
8.83
|
9
|
9.68
|
Ա1. բանկերի սեփականություն
|
|
|
|
10
|
10
|
10
|
10
|
Ա2. մասնավոր հատվածի վարկավորում
|
|
|
|
9.66
|
7.5
|
6.99
|
9.05
|
Ա3. տոկոսադրույքի վերահսկում
|
|
|
|
9
|
9
|
10
|
10
|
Բ. Աշխատաշուկայի կարգավորում
|
|
|
|
6.05
|
6.55
|
6.32
|
6.46
|
Բ1. աշխատանքի ընդունում և նվազագույն աշխատավարձ
|
|
|
|
6.7
|
6.67
|
5.57
|
6.67
|
Բ2. աշխատանքի ընդունման և հեռացման կարգավորումներ
|
|
|
|
5.15
|
6.31
|
6.01
|
5.6
|
Բ3. կենտրոնացված կոլեկտիվ սակարկում
|
|
|
|
7.64
|
7.36
|
7.37
|
7.25
|
Բ4. աշխատաժամանակի կարգավորումներ
|
|
|
|
8
|
10
|
10
|
10
|
Բ5. աշխատողի ազատման պարտադիր վճարումներ
|
|
|
|
8.79
|
8.99
|
8.99
|
9.25
|
Բ6. զորակոչ
|
|
|
|
0
|
0
|
0
|
0
|
Գ. Բիզնես կարգավորումներ
|
|
|
|
5.09
|
6.46
|
6.82
|
7.32
|
Գ1. ադմինիստրատիվ պահանջներ
|
|
|
|
3.04
|
4.12
|
4.57
|
5.17
|
Գ2. բյուրակրատական ծախսեր
|
|
|
|
2.93
|
6.36
|
5.78
|
5.56
|
Գ3. բիզնեսի սկսելու կարգավորումներ
|
|
|
|
9.36
|
9.71
|
9.86
|
9.86
|
Գ4. անկողմնակալ պետական կառավարում
|
|
5.79
|
3.6
|
4.26
|
4.67
|
4.68
|
6.96
|
Գ5. լիցենզավորման սահմանափակումներ
|
|
|
|
7.47
|
9.53
|
9.55
|
9.3
|
Գ6. հարկային համապատասխանության ծախսեր
|
|
|
0
|
3.49
|
4.4
|
6.49
|
7.04
|